از الکل رازی تا روز داروسازی

معاونت تولید انستیتو پاستور ایران

به قلم: رباب مهرعلی‌زاده

کارشناس مرکز رشد زیست فناوری

پنجم شهریورماه به پاس زحمات و کشفیات حکیم و شیمیدان بزرگ ایرانی، زکریای رازی روز داروسازی نام گرفته است.

زکریای رازی بیشتر از آنکه در علم داروسازی کار کرده باشد در شیمی، پزشکی، فلسفه و سایر علوم مطالعه داشته است. او از 40 سالگی به علم پزشکی روی آورد اما از آنجاییکه با کشف الکل، از آن برای اولین بار بعنوان دارویی در جراحات (ضد عفونی کننده) استفاده می‌کند ، روز تولدش را بنام روز داروسازی نامگذاری کرده و گرامی می‌داریم.

ناگفته نماند تعداد زیادی لوح و نوشته و آثار دارویی، پزشکی کشف گردیده است که قدمت آنها به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و ایرانیان باستان از اولین کسانی بودند که دارو را شناختند . در کتاب اوستا قسمتی از وندیداد به امور درمان اختصاص دارد و آنچنانکه از تاریخ پیداست ایرانیان سابقه ای دیرینه و چند هزار ساله در ساخت انواع الکل داشته اند. اما شاید تا زمان زکریای رازی الکل را بدانگونه که باید نشناخته بودند و جز برای نوشیدن از آن استفاده چندانی نکرده بودند. شاید حکیم بزرگوار نیز بعد از کشف الکل و احساس خوشی و سرمستی بسیار از این کشف بزرگ، جمله ی " دانشمندان از نوشته های بسیار دلشاد نمی‌شوند، بلکه از عمل شدن به آنها لذت می برند" را بر زبان آورده و در چندین کتاب نگاشتند تا برای همیشه در اذهان بماند!

بی‌شک کشف الکل پدیده ی بزرگی بود که تاریخ طب را دگرگون کرده وپزشکان را مدیون او کرده است. الکل شاید که برای بسیاری دلیل مستی بود! اما زکریای رازی را دلیل نام‌آوری در هستی می‌شود که او تنها به واسطه ی همین یک کشف نیز شناخته می‌شد، اگر که کتب و کشفیات و مطالعات دیگری هم نداشت.

تا زمان امیرکبیر داروسازی در ایران در حد استفاده از داروهای گیاهی شناخته شده بود، در سال 1230 شمسی به همت امیرکبیر دارالفنون تاسیس گردیده و درادامه مدرسه دواسازی دایر می‌شود. در سال 1313 با تاسیس دانشگاه تهران، دانشکده داروسازی نیز شکل می گیرد و بدین صورت داروسازی نوین به ایران راه می یابد.

اما پیشتر از این ، در سال 1299 شمسی انستیتو پاستور ایران چون ستاره ای درخشان، در آسمان صنعت داروسازی درخشیدن می گیرد. انستیتو پاستوری که امسال در صدمین سال تاسیس آن قرار داریم، موسسه ای تحقیقاتی، تولیدی ، خدماتی و آموزشی با هدف تامین بهداشت و سلامت جامعه ایران عزیزمان می‌باشد.

انستیتو پاستور ایران از ابتدای تاسیس خود پایه گذار حرکات متعددی مانند تاسیس دهکده جذامی‌ها، راه اندازی سازمان انتقال خون ایران و ضدعفونی کردن آب تهران بوده است.

با تاسیس انستیتو پاستور ایران تهیه واکسن آبله و مایه کوبی در کشور متداول شده و باز در همان اوایل تاسیس، هاری که یک مشکل جدی در کشور بود با تزریق سرم و واکسن به صورت توامان در دستورالعمل درمان و پیشگیری قرار می‌گیرد. چندی بعد با تمام شدن جنگ جهانی دوم با تاسیس بخش ب ث ژ، کودکان بسیاری از 22 کشور جهان به همراه مردمان سرزمینمان در مقابل سل واکسینه می‌شوند. آن روزها بیماریهایی نظیر فلج اطفال و حصبه نیزمورد مطالعه همکارانمان در انستیتو پاستور ایرانمان بود. در نیمه اول تاسیس انستیتو پاستور، همزمان با اپیدمی وبا در ایران ، این موسسه به کارخانه بزرگ تولید واکسن وبا تبدیل می‌شود. در سال 1325 اپیدمی دیگری در ایران شروع می‌شود و این بار افراد مبتلای بسیاری به بیماری طاعون را از مرگ نجات می‌دهند. گویا روزهای پر تب و تاب انستیتو پاستور تمامی ندارد که این رو‌زها با پاندمی کرونا، انستیتو پاستور ایران در تشخیص بیماری، و تهیه کیت های تشخیصی و نیز مطالعه و تحقیق در ساخت واکسن کووید 19 سعی بر آن دارد تا با نجات جان هم نوعانش رسالت خود را به خوبی ادامه دهد. انستیتو پاستور ایران امروز با داشتن داروسازانی بزرگ و محققانی توانمند با گرایش های مرتبط، بعنوان یکی از بزرگترین و مجرب ترین مراکزاصلی نظام بهداشتی و پژوهشی کشور شناخته می‌شود.

بی‌گمان امروز فرصت مناسبی است تا یادآوری کنیم در یک قرن گذشته تا به امروز، با همت داروسازان و دانشمندان عرصه داروسازی در انستیتو پاستور ایران، بیماریهای بسیاری در سرزمینمان و حتی در کشورهای همسایه مان ریشه کن شده اند.

بی تردید احترام و تکریم بزرگان علم و دانش هر سرزمینی، لازمه ی مردمان آن سرزمین می باشد، و افتخارات گذشتگان آن سرزمین، نشان هویت و اصالت مردمانش می‌باشد، اما شاید امروز بهتر باشد "رازی های" بسیار دیگرمان را نه به جهانیان که به هم میهنان خود معرفی کنیم. 5 شهریور فرصتی بود تا از داروسازان مجتمع تولیدی تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران که شریک موفقیت و سربلندی ایران عزیزمان هستند تجلیل کنیم.